Genel Bilgiler

DUYU ORGANLARIMIZ

Çevremizdeki olayları anlamamız için öncelikle olayları algılamamız gerekir. Hareket, gürültü gibi olayları fark eden gelişmiş canlılarda sinir sistemi ile çevre arasındaki iletişimi sağlayan organlara duyu organları denir.

 İnsan vücudunda toplam 5 tane duyu organı vardır. Bu duyu organları göz, kulak, burun,  dil ve deridir. Bu duyu organları sayesinde çevresinde olan biteni algılar. Hayatı tanımaya çalışır. İnsandaki her bir duyu organının farklı görevleri vardır.

DUYU ORGANLARIMIZIN GÖREVLERİ

1) GÖZ

Göz, görme duyu organıdır.

Göz, kafatasının önündeki göz çukuru içinde bulunur.

Gözde görme olayını sağlayan görme duyu hücreleri ile görüntüyü beyne iletebilen görme duyu sinirleri bulunur.

a) Gözün Bölümleri :

Göz, dıştan içe doğru sert tabaka (göz akı), damar tabaka ve ağ tabaka (retina) olmak üzere üç kısımdan oluşur.

1- Sert Tabaka (Göz Akı) :

Gözün en dış kısmındaki gözü dıştan saran, dış etkilerden koruyan beyaz renkli koruyucu tabakadır.

Sert tabakada kan damarları bulunmaz.

 Sert tabaka gözün ön kısmında küreselleşerek saydam tabakayı oluşturur.

 Saydam Tabaka (Kornea)

     Sert tabakanın gözün ön kısmında küreselleşmesiyle oluşan tabakaya saydam tabaka denir.

     Saydam tabaka göze ışığın ilk geldiği yerdir. Saydam tabaka göze gelen ışığı kırarak göz bebeğine düşürür.

2- Damar Tabaka:

    Sert tabaka ile ağ tabaka arasında bulunan tabakadır. Damar tabakanın yapısında çok sayıda kılcal kan damarı ve siyah renk pigmentleri bulunur.

    Damar tabakadaki kan damarları göz hücrelerini besler, siyah renk pigmentleri ise gözünün içinin karanlık olmasını, yansıma olmamasını ve net görüntü elde edilmesini sağlar. 

    Damar tabaka gözün ön kısmında iris ve göz bebeğini oluşturur.

 İris :

Gözün ön kısmında, düz kaslardan yapılan renkli (siyah, kahverengi, mavi, yeşil, ela) tabakadır. 

İris dışarıdan gelen ışığın miktarına göre büyüyüp küçülerek göz bebeğinin büyüyüp küçülmesini sağlar.

Göz Bebeği :

Gözün ön kısmında ve irisin ortasında bulunan açıklıktır.

    Göz bebeği, göze gelen ışığın gözün iç kısmına ilk girdiği yerdir.

    Göz bebeği, iris sayesinde büyüyüp küçülerek göze giren ışık miktarını ayarlar.

    Göze fazla ışık gelirse iris incelir, uzar, genişler ve bu sayede göz bebeğini küçülterek göze az ışık girmesini sağlar.

    Göze az ışık gelirse iris kısalır, daralır, küçülür ve bu sayede göz bebeğini büyülterek göze fazla ışık girmesini (net görüntü oluşmasını) sağlar.

3- Ağ Tabaka (Retina) :

     Gözün en iç tabakasıdır.

     Gözdeki görme duyu hücreleri bu tabakada bulunur, görme duyu sinirleri bu tabakadan çıkar ve görme olayı bu tabakada gerçekleşir.

     Görme duyu hücreleri ağ tabakanın her yerinde bulunabilir ve bu nedenle görüntü ağ tabakada herhangi yerde oluşabilir. Fakat en net görüntü sarı benekte oluşur.

     Ağ tabakada bulunan görme duyu hücreleri çubuk (çomak) ve koni şeklinde olabilir. Çubuk şeklindeki görme duyu hücreleri az ışıkta (karanlıkta) siyah ve beyaz renklerin görülmesini, koni şeklindeki görme duyu hücreleri fazla ışıkta (aydınlıkta) diğer renklerin görülmesini sağlar.

    Ağ tabaka gözün ön kısmında göz merceğini oluşturur. Sarı benek ve kör nokta da ağ tabakada bulunur.

 Sarı Benek (Sarı Leke) :

Ağ tabakada en net görüntünün oluştuğu yerdir ve göz bebeğinin tam karşısında bulunur. Görüntü sarı benekte ters olarak oluşur.

 Kör Nokta :

Sarı beneğin altında bulunan, görme duyu sinirlerinin gözden çıktığı yerdir. Kör noktada görme duyu hücreleri bulunmaz ve burada görüntü oluşmaz. Göz Merceği:

    Ağ tabakanın gözün ön kısmındaki bölümüdür.

     Göz merceği, göz bebeği ve irisin arkasında yer alan ince kenarlı bir mercektir.

    Göz merceği ağ ve damar tabakaya (kirpiksi) kaslar sayesinde bağlanmıştır. 

    Göz merceği, göz bebeğinden gelen ışınları, kaslar sayesinde incelip şişkinleşerek kırar ve sarı benek üzerine düşürür. Bu sayede göz uyumunu gerçekleştirir.

b) Göz Uyumu :

    Bakılan cismin uzaklık ya da yakınlığına göre göz merceğinin kaslar sayesinde incelip şişkinleşerek cismin görüntüsünü sarı benek üzerine düşürmesine göz uyumu denir. c) Gözün Yardımcı Organları :

1- Göz Kapakları : Gözü dış etkilerden korur ve (göz kırpma sayesinde) gözün nemli kalmasını sağlar.

2- Kaşlar : Alından gelen teri tutarak göz inmesini önler.

3- Kirpikler : Göze gelen tozları tutarak göze girmesini önler.4- Gözyaşı Bezleri : Salgıladığı gözyaşı salgısı ile gözün temizlenmesini ve nemli olmasını sağlar.5- Göz Kasları : Gözün her yöne kolayca hareket etmesini sağlar (6 tanedir).6- Yağ (Çapak) Bezleri : 

Salgıladığı yağ salgısı ile gözün göz çukuru içinde kolay hareket etmesini ve göz çukurunun kaygan olmasını sağlar. Yağ bezleri göz kapaklarının kenarında bulunur.

d) Görme Olayı : 

Bir cismin görülebilmesi için o cismin ya ışık kaynağı olması ya da ışık kaynağı tarafından aydınlatılmış olması gerekir.

Cisme bakıldığında cisimden çıkan veya yansıyan ışınlar önce saydam tabakada kırılarak göz bebeğine gelir. Göz bebeği gelen ışığın miktarını iris sayesinde ayarlar ve ışınlar göz bebeğinden geçerek göz merceğine gelir. Işınlar göz merceğinde kırılarak ağ tabakadaki sarı benek üzerine düşer. Sarı benek üzerine düşen ışınlar ters görüntü oluşturur ve burada oluşan görüntü görme duyu hücreleri tarafından alınarak görme duyu sinirlerine aktarılır. Görme duyu sinirleri görüntüyü beynin görme duyu merkezine iletir. Görme duyu merkezinde görüntü ile ilgili bilgiler değerlendirilir, ters olan görüntü düzeltilir ve görme olayı gerçekleşir.

KULAK:

    Kulak, işitme duyu organıdır.

    Çevreden gelen ses dalgalarının (sinirsel uyartılara çevirerek) işitilmesini ve denge olayının gerçekleşmesini sağlar.

     Kulak, başın her iki yanında, şakak kemikleri içindeki oyuğa yerleşmiştir.

Kulak dıştan içe doğru dış kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç bölümden oluşur.

a)Kulağın Bölümleri :

1- Dış Kulak:

    Dış kulak, kulak kepçesi ve kulak yolundan oluşur.

    Kulak kepçesi, kıkırdaktan yapılmış, üzeri deri ile örtülmüş ve kıvrımlı yapıya sahip olan kısımdır. Kulak kepçesi, çevreden gelen ses dalgalarını toplayarak kulak yoluna iletir.

    Kulak yolu, kulak kepçesi ile kulak zarı arasında uzanan 2 – 3 cm uzunlundaki kanaldır. Kulak yoluna işitme kanalı da denir. Kulak yolu, kulak kepçesi tarafından toplanan ses dalgalarının kulak zarına iletilmesini ve kulak zarının titreşmesini sağlar.

Kulak yolunda bulunan salgı bezleri kulak kiri denilen sarı renkli salgı üretirler. Kulak kiri, kulağa giren toz ve mikropların tutulmasını, kulak zarının nemli ve esnek olmasını sağlar ve kulak zarının yırtılmasının önler.2- Orta Kulak

    Orta kulak, kulak zarı ile dış kulağa, oval pencere ile de iç kulağa bağlıdır.

     Orta kulakta kulak zarı, çekiç–örs–üzengi kemikleri bulunur ve orta kulağın içi havayla doludur.

    Kulak yolu ile gelen ses dalgaları kulak zarına çarparak kulak zarını titreştirir. Kulak zarı titreşince buraya bağlı olan çekiç–örs–üzengi kemikleri de titreşir. Bu kemikler, kulak zarından aldıkları ses titreşimlerinin şiddetini arttırarak bu titreşimleri iç kulaktaki oval pencereye verirler.

    Orta kulağı yutağa bağlayan boruya östaki borusu denir. Östaki borusu dış kulak ile orta kulak arasındaki (kulak zarının her iki yanındaki) hava basıncının dengelenmesini ve kulak zarının yırtılmamasını sağlar.

3- İç Kulak:

    Orta kulağa oval pencere ile bağlıdır.

     İç kulakta oval pencere, dalız, salyangoz, yarım daire kanalları, tulumcuk, kesecik, işitme duyu hücreleri, işitme duyu sinirleri, denge ile ilgili sinirler bulunur ve iç kulağın içi sıvıyla doludur.

    İç kulakta işitme duyu hücrelerinin bulunduğu, duyu sinirlerinin bağlandığı ve içi sıvıyla dolu olan organa salyangoz denir. (Salyangozun içi lenf sıvısıyla doludur)

    . Salyangozda, işitme duyu hücrelerinin bulunduğu organa korti organı denir.

       Beyincik ile birlikte vücudun dengesini sağlayan ve içi sıvıyla dolu olan kanallara yarım daire kanalları denir. Yarım daire kanalları üç tane olup vücudun dengesini hem beyincik hem de buraya bağlı olan tulumcuk ve kesecik denilen torbalar sayesinde sağlar. Yarım daire kanallarına denge ile ilgili sinirler bağlıdır. Bu sinirler, yarım daire kanallarındaki uyartıyı önce beyine buradan da beyinciğe götürür.

b) İşitme Olayı :

Ses, havada dalgalar halinde yayılır. Çevreden gelen ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanarak kulak yoluna iletilir ve kulak yolu ile kulak zarına getirilerek kulak zarı titreştirilir. Kulak zarı titreşince buraya bağlı olan çekiç–örs–üzengi kemikleri de titreşir ve bu kemikler ses titreşimlerinin şiddetini arttırarak bu titreşimleri oval pencereye verirler. Oval penceredeki ses titreşimleri burada bulunan dalız ile alınarak salyangoza iletilir. Salyangoza gelen ses titreşimleri korti organında bulunan işitme duyu hücreleri tarafından alınarak işitme duyu sinirlerine aktarılır ve sinirler yardımıyla beynin işitme duyu merkezine taşınır. Gelen uyartılar beyin tarafından değerlendirilir ve işitme olayı gerçekleşir.

c) İşitme Bozuklukları:

    İşitme bozuklukları doğuştan veya sonrada hastalıklara veya kazalara bağlı olarak oluşabilir.

     Kulak zarının sertleşmesi, orta kulaktaki kemiklerin kaynaşması veya iç kulaktaki zedelenmeler doğuştan sağırlığa yol açar.

    Şiddetli darbeler sonucu kulak zarının yırtılması, kulak kemiklerinin yerinden oynaması veya işitme duyu sinirlerinin zedelenmesi sağırlığa yol açar.

    Ağız ve burundan giren mikroplar östaki borusundan geçerek orta kulağa gelir ve orta kulak iltihabına yol açar. Tedavi edilmezse iltihap beyne geçebilir veya kulaktan dışarı akabilir. Bu hastalıkta kulakta çınlama, uğultu, şiddetli ağrı ve işitme bozuklukları görülür. Beyne geçen iltihap menenjit hastalığına yol açar.

d) Kulak Sağlığı ve Korunması :

1- Kulak yolu kirlendiğinde temizlenmelidir. (İşitme zorluğuna yol açabilir).

2- Ucu sivri eşyalarla kulak karıştırılmamalıdır. (Kulak zarı yırtılabilir).

3- Kulağa su kaçtığında temizlenmelidir.

4- Şiddetli darbelerden korunmalıdır. (Kulak zarı yırtılabilir veya kulak kemikleri yerlerinden oynayabilir).

5- Gürültülü ortamlarda bulunulmamalıdır.

6- Çok yüksek gürültüde ağız açılıp kulaklar kapatılmalıdır. (Ağızdan giren hava ile orta kulaktaki hava basıncını dengelemek için).

7- Yüksek sesle bağırılmamalıdır. (Kulak zarının gerilmesine neden olur).

8- Diş sağlığına dikkat edilmelidir. (Çürük dişler orta kulak iltihabına yol açar).

9- Rahatsızlıklarda doktora gidilmelidir.

BURUN:

    Burun, hem koku alma duyu organı hem de solunum sistemi organıdır.

     Burnun ön tarafı kıkırdaktan, arka tarafı kemikten yapılmış, üstü ise deri ile örtülmüştür.

     Burun ön taraftan burun delikleri ile dışarı açılır, arka taraftan da yutağa bağlıdır ve burnun iç kısmı sapan kemiği ile ikiye ayrılmıştır.

    Burunda; burun kılları, burun kanalları, kılcal kan damarları, mukoza, koku alma duyu hücreleri bulunur ve koku alma duyu sinirleri çıkar.

    Burun boşluğunun iç yüzeyini örten ve salgı üreten hücrelerin oluşturduğu dokuya mukoza denir. Mukoza, mukus (sümük) salgısını üretir.

    Burundaki burun kanalları ve mukozadaki kılcal kan damarları havanın ısıtılıp nemlendirilmesini sağlar. 

a) Koku Alma Olayı:

    Herhangi bir cismin kokusunun algılanabilmesi için o cisimden çıkan gaz halindeki koku taneciklerinin havaya karışması gerekir. Havaya karışan koku tanecikleri hava ile birlikte burun deliklerinden girerek burun boşluğundan geçer. Bu sırada havadaki toz ve mikroplar tutulur, hava ısıtılıp nemlendirilir ve hava sarı bölgeye gelir. Sarı bölgeye gelen koku tanecikleri mukus (sümük) içinde çözünerek (eriyerek), mukus içinde gömülü olan koku alma duyu hücrelerini uyarır. Koku alma duyu hücreleri bu uyarıları (koku soğancığında bulunan) koku alma duyu sinirlerine aktarır ve uyarılar koku alma duyu sinirleri ile beynin koku alma duyu merkezine iletilir. Gelen uyartılar beyin tarafından değerlendirilir ve koku alma olayı gerçekleşir (koku algılanmış olur). 

b) Burun Sağlığı ve Korunması:

Burun sağlığını korumak için;

      1- Burun temiz tutulmalıdır.

      2- Burun kılları kopartılmamalıdır.

      3- Burun karıştırılmamalıdır. (Mukozanın zarar görmemesi için).

      4- Keskin ve yakıcı kokulu maddelerden (asit, amonyak…) uzak durulmalıdır.

      5- Burun kanamalarında burun kemikleri sıkılmalı ya da burun üzerine buz konulmalıdır.

      6- Nezle ve gribe karşı C vitamini içeren besinler alınmalıdır.

      7- Burun tıkanmışsa temizlenmelidir.

      8- Sinüzite yakalanmamak için burna bol su verilmelidir.

DERİ:

      Deri, vücudun dış yüzeyini öreten dokunma, hissetme duyu organıdır.

      En büyük duyu organıdır.

      Deri, sıcaklık, soğukluk, sertlik, yumuşaklık, ağrı, basınç, düzlük, pürüzlülük gibi çevreden gelen uyarıları yani dış etkileri algılayabilir.

      Deri, üst deri ve alt deri olmak üzere iki tabakadan oluşmuştur.

a) Derinin Kısımları :

Deri, üst deri ve alt deri olmak üzere iki tabakadan oluşmuştur.

1- Üst Deri 

     Derinin üst kısmındaki ince tabakadır. Üst deri iki tabakadan oluşur.

      Korun Tabakası :

   Üst derinin en üst kısmındaki yassı ve ölü hücrelerden oluşan tabakaya korun tabakası denir. Bu tabakadaki ölü hücreler, alttaki hücreleri korur ve zaman zaman kepek şeklinde dökülür.

       Malpighi Tabakası :

    Korun tabakasının alt kısmında bulunan, canlı ve deriye renk veren (sarı, kızıl, beyaz, siyah) hücrelerden oluşan tabakaya Malpighi tabakası denir. Bu tabaka deriye renk verir ve bu tabakada ölen hücreler korun tabakasını oluştururlar.

Üst deride; kan damarları, duyu hücreleri ve duyu sinirleri bulunmaz. Saç, kıl, tırnak, boynuz gibi yapılar üst deriden vücut yüzeyine çıkarlar.

2- Alt Deri:

      Üst derinin alt kısmında yer alan ve üst deriye göre daha kalın olan tabakadır.

       Alt deride; kan damarları, duyu hücreleri, duyu sinirleri, kıl kasları,    kıl kökleri, ter bezleri, süt bezleri, yağ bezleri bulunur ve alt derinin en alt kısmında yağ tabakası yer alır.

        Alt deride bulunan yağ tabakası vücut ısısını korur, ısı kaybını önler, vücudu dış etkilere karşı korur ve deriyi nemli tutar.

b) Dokunma Olayının Gerçekleşmesi :

Alt deride dokunma duyu hücreleri ile duyu sinir uçlarının bulunduğu yere duyu cisimciği denir.

Sıcaklık, soğukluk, sertlik, yumuşaklık, ağrı, basınç gibi uyarılar alt derideki duyu cisimciğinde bulunan duyu hücrelerini uyarılır ve bu uyarılar duyu sinirlerine aktarılarak sinirler yardımıyla beyindeki dokunma, hissetme duyu merkezine iletilir. Gelen uyartılar beyin tarafından değerlendirilir ve dokunma, hissetme duyusu algılanmış olur.

c) Derinin Görevleri :

1- Vücudu dış etkilere karşı korur.

2- Vücuda doğal bağışıklık kazandırır.

3- Vücuda mikropların girmesini önler.

4- Vücudun su kaybetmesini önler.

5- Vücut ısısını ayarlar

6- Terleme yoluyla su, madensel tuzlar ve zararlı maddeleri atarak boşaltıma yardımcı olur.

7- Gaz alışverişi yaparak solunuma yardımcı olur.

8- Dokunma duyu organıdır ve sıcaklık, soğukluk, sertlik, yumuşaklık, ağrı, basınç gibi duyuları algılar.

DİL:

    Dil, tat alma duyu organıdır.

    Dil ayrıca besinlerin çiğnenmesine, yutulmasına ve konuşmaya yardımcı olur.

    Dil, düz kaslardan yapılmıştır.

       Dilde, tat alma duyu hücreleri ile tat alma duyu sinirlerinin bulunduğu kabarcıklara tat tomurcukları veya tat cisimcikleri denir.

a) Tat Alma Olayı :

     Besinlerin tadının algılanabilmesi için o besin maddesinin dildeki veya damaktaki tükürük sıvısı içinde çözünmesi gerekir. Tükürük sıvısı içinde çözünen besinler, dilin üst kısmındaki tat tomurcuklarında bulunan tat alma duyu hücrelerini uyarır ve bu uyarılar tat alma duyu sinirleri yardımıyla beyindeki tat alma duyu merkezine iletilir. Gelen uyartılar beyin tarafından değerlendirilir ve besinlerin tadı algılanmış olur.

Dilin her tarafı her tadı aynı derecede algılayamaz.

           • Dilin uç tarafı tatlıyı, 

           • Dilin ön yan kenarları tuzluyu,

           • Dilin arka yan kenarları ekşiyi,

           • Dilin arka tarafı acıyı daha iyi algılar.

b) Tat Alma ve Koku Alma Arasındaki İlişki:

    Beyinde, tat alma ve koku alma duyu merkezleri birlikte çalıştığı için tat alma ve koku alma duyu organları (yani burun ve dil de) birlikte çalışır. Bu nedenle kokusu iyi algılanamayan besinlerin tadı da iyi algılanamaz.

    Cisimlerin tadının algılanabilmesi için tükürük sıvısı içinde çözünmesi gerekir.

    Tükürük salgısı kulak altı, dilaltı ve çene altında bulunan tükürük bezleri tarafından salgılanır.

    Dilde, tat tomurcuklarının olduğu yere papila denir.

Tükürük sıvısı, ağzın kurumasını önler ve konuşmayı kolaylaştırır.